tilviljunar·kenndur
Sverrir Hólmarsson; Sanders, Christopher; Tucker, John / Íslensk-ensk orðabók (1989)
I. MÁLFRÆÐIUPPLÝSINGAR
1. Uppflettiorð
1.1 Röð uppflettiorða
Uppflettiorð eru feitletruð. Þeim er raðað í stafrófsröð samkvæmt íslenska stafrófinu:
a, á, b, d, ð, e, é, f, g, h, i, í, j, k, l, m,
n, o, ó, p, r, s, t, u, ú, v, x, y, ý, þ, æ, ö
þannig að gerður er greinarmunur á a og á, e og é, i og í o.s.frv. (eins og gert er í símaskránni).
1.2 Beygingar orða
Hverju uppflettiorði fylgja upplýsingar um málfræði og beygingarmyndir. Þær eru auðvitað einkum ætlaðar erlendum notendum og þess vegna eru skammstafanirnar enskar, en íslenskir notendur geta hæglega áttað sig á þeim helstu með því að líta á lista neðst á hverri opnu. Skammstafanir sem ekki eru þar eru á heildarlista framan við meginmál bókarinnar.
1.3 Sundurgreining uppflettiorða
1.3.1
Uppflettiorð eru oft greind sundur í hluta, annars vegar með punkti, hins vegar með skástriki. Hlutar samsettra orða eru aðgreindir með punkti en orðum er aldrei skipt í fleiri en tvo hluta:
1.3.2
Skástrik merkir þann stað þar sem beygingarendingar bætast við orðið:
[p. 12] sýnir að þátíð sagnarinnar að borða er borðaði,borð/a v (acc) (-aði)
sýnir að eignarfall eintölu af orðinu er stelpu og nefnifall fleirtölu er stelpur.stelp/a f (-u, -ur)
1.4 Vísað á milli orða
1.4.1
Uppflettiorð getur verið aukamynd af sama uppflettiorði með annars konar rithætti og er þá vísað á milli:
hættir > háttur
1.4.2
Uppflettiorð getur vísað til annars uppflettiorðs með sömu merkingu:
einskis·virði adj indecl
= einskisverður
1.5 Uppflettiorð sem forliður
Sum uppflettiorð eru einungis fyrri hlutar samsettra orða. Þýðingarnar gefa þá til kynna hvernig mynda megi á ensku samsett orð sem jafngilda íslenskum orðum sem ekki eru uppflettiorð í bókinni:
gefur til kynna að komast megi að hvað orðið meðalhiti (sem ekki er uppflettiorð) sé á ensku. Sé flett upp á hiti stendur þar orðið temperature og má þá álykta að meðalhiti sé average temperature.meðal- in compounds
average
2. Orðflokkar
Á eftir hverju uppflettiorði kemur skammstöfun sem sýnir orðflokkinn. Helstar þessara skammstafana eru: adj = lýsingarorð, adv = atviksorð, conj = samtenging, interj = upphrópun, num = töluorð, prep = forsetning, pron = fornafn, v refl = sagnorð. Þegar sama orð getur verið af tveimur orðflokkum er það stundum táknað þannig: [p. 13]
sem merkir að orðið getur ýmist verið lýsingarorð eða atviksorð.ótal adj /adv
2.1 Nafnorð
Nafnorð eru greind á eftirfarandi hátt: n = nafnorð í hvorugkyni, f = nafnorð í kvenkyni, m = nafnorð í karlkyni; pl sýnir að orðið sé fleirtöluorð og indecl að það sé óbeygjanlegt.
land n
sifjar f pl
var·kárni f indecl
2.2 Sagnir
2.2.1
Sagnir eru merktar með v. Miðmyndarsagnir eru merktar með v refl og sagnir sem alltaf eru ópersónulegar eru merktar v impers.
éta v (acc)
fast/a v
á·girn/ast v refl
lang/a v impers
2.2.2
Á eftir áhrifssögnum koma merkingarnar acc, dat, eða gen. Þær sýna hvaða falli sagnirnar stýra að jafnaði. Sögn merkt acc stýrir þolfalli, dat þágufalli og gen eignarfalli. Sögn merkt dat+acc stýrir þágufalli og þolfalli, eins og t.d. kenna e-m e-ð. Sögnin að kenna getur auðvitað einnig stýrt eignarfalli og þá er það tekið fram undir viðeigandi merkingarlið. Ef engin fallmerking er sýnd með sögninni er um áhrifslausa sögn að ræða.
2.3 Lýsingarorð
2.3.1
Óbeygjanleg lýsingarorð eru merkt adj indecl og séu lýsingarorð að uppruna lýsingarhættir þátíðar af sögnum er þess oft getið:
búinn adj
< búa
3. Beygingar
Beygingarmyndir eða beygingarendingar nafnorða, fornafna, sagna og lýsingarorða eru sýndar innan sviga með feitu letri á eftir orðflokkagreiningu uppflettiorðsins. Þar sem um hljóðvarp er að ræða er orðið eða orðhlutinn sýndur fullum stöfum innan sviga:
höll f (hallar, hallir)
fé/lag n (-lags, -lög)
Nokkur orð hafa fleiri en eina beygingarendingu, t.d. í eignarfalli. Þá eru endingarnar aðgreindar með or:
lið/ur m (-s or -ar, -ir)
3.1 Nafnorð
3.1.1
Þær beygingarmyndir nafnorða sem venjulega eru sýndar eru eignarfall eintölu og nefnifall fleirtölu. Þegar aðeins ein ending er sýnd er það alltaf eignarfall eintölu. Ef nefnifall fleirtölu er ekki gefið er það af því að notkun þess tíðkast ekki eða er mjög sjaldgæf:
and·úð f (-ar)
antipathy
3.1.2
Þegar breyting á stofnsérhljóði verður í þágufalli eintölu er sú orðmynd tekin upp sérstaklega með tilvísun í aðaluppflettimyndina:
ketti > köttur
3.2 Sagnir
3.2.1
Kennimyndir sterkra sagna. Þriðja persóna eintölu í nútíð er sýnd ef sérhljóðabreyting verður frá nafnhætti. Aðrar kennimyndir eru þriðja persóna eintölu í þátíð, þátíð fleirtölu og lýsingarháttur þátíðar:
bjóða v (dat+acc) (býður ; bauð, buðu, boðið)
bera v (acc) (bar, báru, borið)
3.2.2
Kennimyndir veikra sagna. Af veikum sögnum er oftast sýnd þriðja persóna eintölu í þátíð og lýsingarháttur þátíðar. Í beygingu sagna af fyrsta flokki, sem er stærstur og beygist reglulega (borg/a v (-aði)), er lýsingarháttur þátíðar ekki sýndur þar sem hann myndast alveg reglulega með því að bæta -ð við nafnháttinn (borgað, kallað, o.s.frv.).
3.2.3
Þegar hljóðbreyting verður í þátíð viðtengingarháttar er sú orðmynd tekin með sem uppflettiorð með vísun í aðaluppflettimyndina:
byði subj
> bjóða
Top of Page