Sverrir Hólmarsson; Sanders, Christopher; Tucker, John / Íslensk-ensk orðabók (1989)
II. ORÐSKÝRINGAR
Í þessari bók eru fyrstu ensku orðmyndirnar sem gefnar eru miðaðar við norðurameríska ensku, bæði hvað varðar stafsetningu og málvenju. Þegar annað orð er notað um sama hlut í breskri ensku en norðuramerískri er það sýnt með skammstöfuninni UK á undan breska orðinu. Það þýðir þó ekki nauðsynlega að orðið sé ónothæft í Bandaríkjunum. /(UK) sýnir breskt afbrigði innan orðasambandsins:
það er orðið ~it has gotten light/(UK) got lighterfið/a v (-aði)
work hard, toil, labor (UK) labourgefa í botnstep on the gas (UK) accelerate
Í ensku þýðingunni er meðvituð áhersla lögð á daglegt mál. Því eru samdregnar myndir svo sem ‘couldn't' í stað ‘could not' oft notaðar.
4. Form orðskýringa
4.1 Grunnform
4.2 Orðasambönd
4.2.1
Til viðbótar enskum þýðingum á íslenskum uppflettiorðum koma oft orðasambönd, ýmist til að sýna sérstaka merkingu eða útskýra íslenska og enska málvenju. Þessi orðasambönd eru feitletruð og á eftir þeim kemur ensk þýðing:
Orðasambönd til útskýringar sýna hvernig íslenska orðið er notað í einhverri merkingu sinni og á eftir fer þýðing orðasambandsins á ensku:fanta·brögð n pl
dirty tricksbeita ~umhit below the belt
fern adj
four (of a type)~ar buxurfour pairs of pants/(UK) trousers
4.2.2
Í þessari orðabók er fylgt þeirri íslensku reglu að nota karlkyn lýsingarorða og fornafna í útskýringum og orðasamböndum þar sem svo háttar. Þetta er eingöngu gert til þess að forðast rugling:
hugsa um e-ncare for sby, care to sby's needs
4.2.3
Í skýringum þar sem orðasambönd koma fyrir er merkið ~, (tilda), og ~~, (tvöföld tilda), notað sem stytting fyrir allt uppflettiorðið eða hluta af því. ~ er notuð til að tákna uppflettiorð sem ekki er skipt með skástriki:
iðinn adj
diligent, industrious~ við kolann (= iðinn við kolann)perseveringí·grip n pl
gera e-ð í ~um (= gera e-ð í ígripum)do sth on the side
~ er líka notuð í stað þess hluta uppflettiorðsins sem er fyrir framan ská strikið:
ímugust/ur m
hafa ~ á e-m (= hafa ímugust á e-m)dislike sby
~~ er notuð þegar uppflettiorði er skipt með skástriki en allt orðið á að koma fram í dæminu:
kynn/ast v refl (-tist, -st)
~~ e-mget acquainted with sby, get to know sby
4.2.4
Svigar eru notaðir um þann hluta orðasambands sem valfrjálst er að nota og getur þess vegna fallið brott í ákveðnum tilvikum:
þol·rif n pl
reyna (á) ~in í e-mput sby to the test
5. Orðasambönd ein sér
Stundum er uppflettiorðið ekki þýtt beint yfir á ensku sem eitt orð heldur aðeins sem hluti orðasambands. Þá kemur tvípunktur á eftir orðinu, því næst orðasambandið og þá þýðing þess. Þetta gerist oftast þegar orðið kemur einungis fyrir í bókinni í föstum orðasamböndum eða þegar bein samsvörun orðsins er ófinnanleg sem sérstakt orð á ensku:
þrándur m
vera e-m ~ í götube an obstacle to sby
6. Margræðni
6.1 Einstök orð
Mörg íslensku uppflettiorðanna hafa fleiri en eina merkingu. Þá eru ólíkar merkingar tölusettar sérstaklega og aðgreindar með samheiti eða útskýringu á íslensku:
ná·kvæmur adj
1. (áreiðanlegur) exact, precise2. (gaumgæfilegur) thorough, thoroughgoing3. (vandlegur) careful
6.2 Orðasambönd
Stakt orðasamband er oft sett í sértölusettan lið:
reynd f (-ar, -ir)
1. (reynsla) experience2. (veruleiki) reality3.í ~in practice
6.3 Phrases
Þegar uppflettiorð kemur fyrir í mörgum orðasamböndum er þeim safnað saman í sértölusettan lið sem merktur er phrases. Innan þessa liðar er orðasamböndum raðað nokkurn veginn eftir stafrófsröð og þá yfirleitt tekið mið af forsetningum eða atviksorðum í orðasambandinu:
kast/a v (dat) (-aði)
1. (varpa) throw, fling, hurl2. (ala afkvæmi) foal3. phrases~~ eign sinni á e-ðclaim sth as one's own~~ kveðju á e-ngreet sby briefly~~ rýrð á e-ðbelittle sth~~ af [p. 18] sér vatnimake water, take a leak~~ afturreflect~~ e-u framthrow out a remark~~ fram vísumake up a quatrain on the spot~~ mæðinnitake a breather~~ uppvomit, throw up
7. Aðrar merkingar innan greina
7.1 Orðsgreinar sagna og aðrir aðgreiningarþættir
7.1.1
Tölusettir liðir á eftir sögnum hefjast stundum á merkingu sem gefur til kynna hvaða málfræðilegt form sé þar að finna: impers merkir ópersónulegar sagnir, refl merkir miðmynd, pp lýsingarhátt þátíðar og prp lýsingarhátt nútíðar:
dett/a v (datt, duttu, dottið)
1. (hrapa) fall, drop2. (missa fótanna) fall, stumble and fall3. impersmér ~ur e-ð í hugsth occurs to meþað datt yfir migI was amazed…
Miðmyndarnotkun er oft sýnd með þessum hætti:
leita…
2. refl~~st viðtry
7.1.2
Þegar sögn stýrir mismunandi föllum í ólíkum merkingum er henni skipað samkvæmt því í flokka A. og B. Þegar sögn hefur verið þannig flokkuð bera frekari liðir merkingarnar C., D. o.s.frv.:
ausa v (dat/acc) (eys ; jós, jusu, ausið)
A. (dat) (taka með ausu) scoop, ladle~ skömmum yfir e-npour abuse on sbyB. (acc)1. (~ bát) bail2.~ barn vatnibaptize a child…
hen/da v (dat/acc) (-ti, -t)
A. (dat)1. (kasta) throw2. (fleygja) throw away, discardB. (acc)1. (grípa) catch~~ e-ð á lofticatch sth in midair2. phrases~~ reiður á e-ugrasp (the significance of) sth~~ gaman að e-mmake fun of sbyC. impersþað ~ti migit happened to meD. refl dash, rush
8. Merkingar varðandi málnotkun
8.1 Merkingarsvið
Það hefur verið stefna höfunda þessarar bókar að hafa sem allra fæstar merkingar sem sýna málnotkun. Stundum er þó upplýsingum um merkingarsvið bætt við innan sviga á eftir ensku þýðingunni:
reit/ur …
3. (~~ á taflborði) square (in chess, etc)
8.2 Óeiginleg merking
Yfirfærðar merkingar eru allajafna ekki merktar sérstaklega til aðgreiningar frá bókstaflegum. Þegar uppflettiorð hefur skýrt aðgreinda yfirfærða merkingu sést það annað hvort á því að hún kemur fram í sértölusettum lið með þýðingu:
eða því að hún birtist í orðasambandi sem sýnir yfirfærðu merkinguna greinilega:yfir·bragð n (-s)
1. (útlit) appearance2. (yfirskin) pretext, excuse
tugg/a f (-u, -ur)
chewed mouthfulgömul ~~cliché
8.3 Orðasambönd og stílblær
8.3.1
Talmálsorð og orðasambönd á íslensku eru að svo miklu leyti sem unnt reyndist þýdd með enskum orðum og samböndum sem hafa sams konar talmálsbrag.